Šamanska veza sa anđelima

             Čak i danas nakon celokupnog kulturnog i političkog naperdka koji je obelježivo poslednja dva veka šamanska verovanja i praksa postoji na širokom prostranstvu Azije, od Tibeta na istoku do planinskog lanca Urala na zapadu i Sibira na severu. U većini krajeva centralne Azije šamanizam je potpuno nestao pre skoro 1000. godina (jedini izuzetak gde je šamanizam preživeo i opstao uprkos procesima islamizacije je Kazastan delimično i zato što su geografski uslovi, odnosno neprohodnost terena, omogućavali očuvanje tradicije). Danas znamo da je šamanizam postojao na širokim prostranstvima centralne Azije sve dok ga Islam nije potisnuo. Pošto se ovi prostori intenzivno arheološki ispituju tek zadnjih 50. godina najnovija saznanja o šamanizmu na ovim prostorima tek sada su dostupna. Zahvaljujući ovim prodorima arheolozi su sada u moguđnosti da sastave detaljniju sliku pre Sumerske neolitske prošlosti regiona. Jedan od bitnih aspekata ovih drevnih kultura mogu se očitovati u šamanskoj povezanosti sa određenim pticama i njihovim značenjem u religioznom sistemu ovih neolitskih zajednica.

Na lokalitetu Çatal Hüyük, na kome se i danas vrše iskopavaja (Anatolija, Turska)  koji se često u stručnoj literaturi  naziva i “'vulture shrine” kultura, koja datira oko 6500. godine p.n.e (a pretpostavlja se da je i starija i da bi mogla da postoji i 10000 godina p.n.e) pronađeni su neobični arheološki ostaci koji navode na zaključak da su šamanski motivi i kasniji Kaldejski mit o anđelima tesmo međusobno povezani. Sama kultura može se opisati kao iznenađujuće napredna i sofisticirana za vreme svog nastanka. Slike koje je na zidovimaostavila ova kultura, a koji su na prvi pogled zbunjujuće jer po svom sadržaju i ideji prevazilaze vreme svog nastanka,  prikazuju šamane kako lete kao ptice. Slike takođe izgleda reprezentuju božansku formu, odgovornu za otvajanje glave od tela (ili duše iz tela). Možda ove slike predstavljaju koncept “nebeske sahrane” slične onoj koja i danas postoji na Tibetu gde se telo pokojnika ostavlja pticama da ga pojedu. Takođe zbog izraženog sinboličkog koncepta ove slike mogu se shvatiti i metaforički. A moguće je da je umetnik želio i da budu tumačene kao konbinacija obe moguće interpretacije. Neki drugi dokazi koji potiču sa istog lokaliteta sugerišu da je ova kultura vremenom preuzela oblik ptice kao pogodan oblik za opisivanje božankih manifestacija. Ali verovatno najvažnije sa naše tačke gledišta svakako je otkriće murala koji prikazuju ljude obučene u kože tako da nalikuju na ptice. 

Današnji Sibirski šamani takođe se oblače tako da podsećaju na ptice. Postoji verovanje prema kojem šaman može da izvede ritual kojim pri padu u trans on kao ptica odleće na gornje ili donje svetove i tamo pronalazi duše predaka ili drugih šamana koji su krenuli na beskonačno putovanje. Mnogi naučnici danas smatraju da je oblačenje u kože tako da su na njih prikačena kompletna krila ili sinbolično samo pera izvađena iz krila moćna poruka koju je šaman pre rituala slao svojim sledbenicima. Poruka koja sinbolički kaže:”Ja mogu da letim kao ptica i susrećem se sa duhovima umrlih”, a koja je u primitivnim zajednicama davala formalni autoritet amanskim vračevima. Takođe ovakav specifični način oblačenja odvajao ih je od ostatka zajednice i specifično definisao njihov položaj u društvu. Ipak posmatrajući celokupno poznato šamanističko zaveštanje kroz Centralnu Aziju srazmerno je malo motiva krilatih ljudi, ali uverenje da šamani mogu da lete je univerzalno za sve oblike šamanizma na svim kontinentima. U vreme kada su se pojavili prvi kameni motivi koje sa sigurnošću možemo opisati kao anđele, u Sumeriji negde oko 3000 godine p.n.e. njihova krila odnosno sam motiv krilatog čoveka neodoljivo je podsećao na šamanske motive. Anđeoska krila predstavljala u ranim civilizacijama a to je i sada slučaj sinbolički prikaz mogućnosti putovanja na mesta koja običnim ljudima ostaju nedostupna, kao i mogućnost ovih bića da posreduju između sveta ljudi i nekih drugih viših svetova. Oba ova kvaliteta smatrana su glavnom odlikom šamana. Iako neke šamanske tradicije veruju da su stari šamani zaista mogli i fizički da lete današnji šamani lete u transu odlazeći na mesta koja možemo opisati kao viši svetovi tražeći lekove, zaštitu, ili neku drugu korist za one zbog koji su otišli u trans.

Roza i Ralf Soleki ispitivali su pećine pored reke Zab u Kurdistanu. Ove pećine korićtene su kao odaje za sahranjivanje stanovnika Zawi Chami kulture 8870 godine p.n.e. (+/- 300 godina prema metodi datiranja ugljenikovim radioizotopima) što je oko 4000 godina ranije nego što se ovim krajevima proširio uticaj Sumerske kulture.  Zašto je ovo otkriće značajno? Broj kozijih lobanja koje su položene preko skeleta velikih ptica predatora je značajan i nikako ne slučajan.  Daljnjim istraživanjem pronađeno je da su kosti ptica nekompletne i da pripadaju samo određenim vrstama pa je na osnovu toga zaključeno je skoro sasvim sigurno da su kosti ptica bile ukomponovane u neke ritualne kostime a da je celokupna sahrana očigledno bila ritualnog karaktera. Takođe istraživanjem drugih lokaliteta zaključeno je da su kostimi sa kostima prica a verovatno u vreme kad su korišteni i celim krilima služili ne samo za dekoraciju već za ceremonijalne svrhe. Arheološko nalazište Çatal Hüyük nalazi se od mesta gde su pronađeni ostaci kostima udaljno nekih 500 milja a vremenska udaljenost ove dve kulture je skoro 2000 godina.

“Pripadnici kulture Zawi Chemi morali su pridavati velikim praistoriskim pticama veliki značaj povezujući ih sa specijalnim moćima. Tako i ritualne sahrane koje smo opisali svakako spadaju u domen ove kulture.  Predpostavlja se da su krila služila za ritualno povezivanje sa duhovima predaka ili su deo nekog drugog značajnog rituala. Takođe postoji moguđnost da je kostim napravljen da telo pokojnika odnese ka duhovima predaka”

Kurdski učenjak Mehrdad Izady slaže se da se ostaci ptica predatora u pećini Shanidar mogu videti kao dokaz šamanističke kulture čije je kolektivno pamćenje dovelo do mita o anđelima. U živopisnoj kulturi Kurdistana postoje tri različite ideologije kulta anđela, među kojima je svakako najpoznatija ona koju čuva Yezidska zajednica. Ona veruje u vrhovno anđeosko biće koje naziva Melek Taus, ili “anđeo paun”. Melek Taus je opisan u formi čudne ikone poznatije kao sanjaq koja u svojoj najranijoj formi koja se  naziva sanjaqs nepodseća na pauna uopšte. Izady smatra da je ova najstarija interpretacija Melek Taus ustvari preistoriska ptica predator koja se pojavljuje u šamanskoj kulturi Zawi Chami.

Povezujući sada ova saznanja intuitivno dolazimo do jednostavnog zaključka da ikonografija vezana za anđele “sigurno mora” biti povezana sa šamanskim običajima kultura Centralne Azije u vreme neolita. Time se koreni mita o anđelima pomeraju sa 4 milenijuma p.n.e na daleko raniji period koji se za sada može datirati u vreme oko 10 milenijuma p.n.e. Religiski značaj ove teze je ogroman. Prema ovoj tezi anđeli su u pojmovnom obliku postojali mnogo pre bogova. Čak se može tvrditi da su oni i stariji od bogova što ako se prihvate navedene hipoteze nebi bilo teško dokazati. Drugo značajno saznanje odnosilo bi se na prirodu anđeoskog bića. Prihvatajući navedene hipoteze da anđeli imaju svoje korene u toplim ljudskim pričama sa početka praistorije, mi anđele sada mođemo opistivati kao ljude koje su predanja o njima nadrasla dostižući neslućene veličine i čineći te ljude toliko otuđenim od ostatka zajednice da ih je vremenom ostatak zajednice prihvatio kao uzvišene. Sposobnost padanja u trans i putovanja na neistražene destinacije, kraljevstva božija kako su te destinacije kasnije nazivane, obezbedila je šamanima da se kasnije počnu indentifikovati sa sinovima božijim. Ovo nas dovodi do motiva anđela koji je i danas preovlađujući. 

Ipak intuicija u arheologiji može da dovede do slabih teorija koje jednostavno nemogu da izdrže naučni sud naročito kada se pojave novi dokazi. Zato moramo biti oprezni pri donošenju zaključaka. Smatrao sam da ova teorija zaslužuje da bude uvrštena u ovaj rad zato što govori o verovatnim korenima mita o anđelima. Ipak sve dok se teorija nedokaže ili neopovrgne ova naoko lepa ideja ostaje samo u domenu teorije i tako joj treba pristupati.
 

 Šta o sebi misle današnji šamani najbolje se može videti iz njihovih teskstova koji su nakon knjiga Karlosa Kastanede postali uobičajeno i lako dostupno štivo. Ovim tekstovima šamanizam je izašao iz tame i prikazao se kao značajno i uspešno oružje kojim se mogu preuzeti u sopstvene ruke tokovi svojeh a i tuđih života ako to zatreba. Zbog činjenice da današnja čitalačka publika ipak nije imala dovoljno prilike da se upozna sa ovim idejama navodim nekoliko odlomaka iz razne šamanske literature:

U antropološkoj dokumentaciji šamanizam i njegovo poreklo se često vezuje za plemenske strukture sibirskog i centralno-azijskog regiona. Razlog tomu može biti u činjenici da je većina informacija o šamanizmu do polovine 20. veka bila bazirana na studijama ruskih naučnika iz 19. i početka 20. veka koji su proučavajući sibirsku i centralno-azijsku kulturu ostavili vrlo lepu i opširnu studiju o šamanizmu. Sibir i Centralna Azija su mesta u kojima je šamanizam antropološki proučavan, a sam fenomen je sa nekim zajedničkim regionalnim i individualnim karakteristikama, bez formalne povezanosti, prisutan u svim djelovima sveta.

        Šamanizam je najstariji naučni eksperiment ljudske civilizacije. Metoda naučnog istraživanja u šamanizmu bazirana je na direktnoj iskustvenoj spoznaji i usmerena je na esencijalno istraživanje fenomena života i bitka. Desetinama hiljada godina širom sveta, gde god su postojale i postoje ljudske zajednice, šamani su otvaraući se ka komunikaciji sa totalnošću postojanja svega što jest i direktnim iskustvima proizašlim iz nje, doprinosili evolutivnom razvoju čovječanstva i elementarnih ljudskih aktivnosti. Metode duhovno-psihološkog razvoja čovjeka (medicina i farmacija, svi oblici umijetnosti, lov, ribolov, obrada metala, poljoprivreda, upoznavanje sa zakonima prirode i svemira, religija, rituali, itd.) neke su od glavnih ljudskih djelatnosti koje su inspirirane prisustvom šamanizma i šamana.

        Šamanizam se otkrio čoveku onoga trenutka kada je čovjek spoznao da promjena svijesti, tj.stanja percepcije, uslovljava promenu doživljaja,uvida i iskustva realnosti. Jedna od fundamentalnih postavki teorije relativiteta je, da parafraziram, da promatrani fenomen ili pojava su određeni perceptivnim stanjem promatrača. U svakodnevnici svakog ljudskog bića, ova postavka je vrlo očigledno manifestirana npr. kroz razliku realnosti budnog-dnevnog stanja i realnosti snova tokom spavanja. Dnevna realnost i realnost sveta snova samo su mali dio beskonačnog broja realnosti koje su međusobno povezane i formiraju "mrežu" postojanja svega što jest kroz koju uzročno-posledičnom vezom utiču jedna na drugu. Komunikacija različitih dimenzija odigrava se kroz interakciju vibracija. Polazeči od zakona relativnosti i vibratorne prirode svega što čini totalnost postojanja i života, šamani su počeli otkrivati metode svjesnog mjenjanja stanja percepcije.To je otvorilo uvid u širi spektar dimenzija postojanja, njihovu povezanost i prirodu međusobnih utjecaja. Proučavanjem percepcije šamani su otkrili određena stanja i metode kojima mogu transformirati vibracije i izazvati suptilne promene u jednom sloju vibracija, koje dalje kroz lančanu reakciju mogu prouzrokovati promjene u ostalim vibracijama.