Kultura i istorija Mesopotamije

Prve ljudske civilizacije nastale su u području koji leži između vrhova polumeseca u Mesopotamiji. Ovaj “Plodni polumesec” obuhvata prostor između Adena na jugu, gorskog lanca Libanona na zapadu i Iranske visoravni na istoku. Osa tog mesečevog kruga proteže se istočno od Turske i završava se kad se približi Sibiru. Aluziji na bibliski vrt Eden (Postanje, 2:10-14) nalazimo u pet rajskih reka od kojih se dve mogu pouzdano indentifikovati kao Eufrat i Tigris. Eufrat je dobio svoje ime, koje se u slobodnom prevodu može prevesti kao plodna zato što je ova široka reka bila žila kucavica rane Mesopotamske civilizacije. Mesopotamija, što doslovce znači zemlja između reka mogla je prebroditi dugačke periode šuše zahvaljujući navodnjavanju. Reference o ovome nalazimo u knjizi postanja. Teoretski svoju priču o ljudima i anđelima mogli bi početi kao što je počinje i biblija od Postanja tj. Adama i Eve ali nam arheologija nedopušta da se toliko razmašemo. U nedostatku arheoloških dokaza za najraniji deo priče o ljudima i njihovim verovanjima u boga počećemo priču od “neolitske revolucije” koja je započela na ovom prostoru i odavde se proširila po celom svetu. Pojmom “neolitske revolucije” obuhvata se relativno dug vremenski preiod u kojem je čovek shvatio da može poboljšati svoje životne uslove ukoliko umesto lova i skupljanja hrane bude počeo hranu sam da proizvodi. Time je počelo mlađe kameno doba. Klimatski uslovi, flora, fauna, bezgranična prostranstva i obilje hrane doveo je do toga da u području Mesopotamije nastanu prve ljudske civilizacije. U srazmernom malom vremensko intervalu čovek je pripitomio nekoliko vrsta životinja, najprije goveda, ovce i koze a tek kasnije konje i magarce. Za konačno naseljavanje ljudi na jednom ograničenom parčetu zemlje presudno je bilo da  tlo koje je trebao da naseli bude dovoljno plodno da može nahraniti ljude i životinje. Arheološki dokazi potrđuju da se ovaj period grubo može datirati 9000-7000 godine p.n.e. Prve kulture nastale u ovo predistorisko vreme nestale su ostavljajući malo saznanja o svojoj kulturi, običajima i religiji ali i u ovako primitivnim i ranim zajednicama vera je bez sumlje već bila razvijena. Već je postojala razvijena predstava o zagrobnom životu koja se može arheološki potkrepiti iskopavanjima na lokalitetu Jerihon A. U ovo vreme 8000-7000 godine p.n.e u Jerihonu već su postojale kuće pravljene od cigle pečene na suncu. Kuće su bile kružnog oblika sa jednim vratima i stubama koje su vodile ukućane do prostorija za život i odmor a koje su bile ispod razine tla. Veće kuće imale su dva a manje jedan ukopani nivo ali nikad više od po tri sobe na jednom nivou. Ispod najnižeg nivoa sahranjivali su se mrtvi pored koji je ostavljan razni nakit i obredne posude. Negde oko 6500 godine p.n.e. došlo je do nove revolucije u proizvodnji hrane. Uzgojene su neke vrste žitarica i razvijeno je ratarstvo. Sve veći broj ljudi naseljavao je plodni luk i potrebe za hranom stalno su rasle. Pošto je ratarstvo u potpunosti zavisilo od  vremenskih i klimatskih prilika na koja ljudi nisu mogli uticati u ovom periodu započinje organizovano obožavanje božanstava plodnosti, a ovim u organizaciju ljudskog društva na scenu stupa religija. Iako se sa sigurnošću može reći da religija postoji od trenutka kada je čovek postao svestan sebe tek sa prelaskom na ratarstvo ona postaje integralni oblik kolektivne svesti kojim se karakterišu pripadnici određenog društva. Paralelno sa pojavom i učvršćenjem religije u novostvorenim zajednicama pojavljuju se i prvi znaci umetnosti. Prvobitno umetnost se razvila iz potrebe da se prikažu i predstave slike iz života zajednice, ali ubrzo je umetnost postala alat kojima su se veličali uspesi kraljeva i prenosile religiozne predstave. Tako sa pojavom umetnosti pojavljuje se i njena povezanost za kultovima živih i mrtvih. Prva bića koja se slikaju na posudama slična su čoveku i životinjama. Motivi koji su oslikani imaju dubok simbolički značaj i ta će se karakteristika zadržati u umetnosti sve do današnjih dana. Negde oko 5500 godine p.n.e Sumeranska kultura poprima novi oblik pojavljuju se prva pisma a samim tim i prvi zapisi. Pojavljuju se prvi gradovi i gradska kultura a uskoro za njma i  gradovi države. Svi gradovi prihvataju po jednog od bogova za  svog zaštitnika a uskoro ovi bogovi dobijaju i svoje prve hramove u kojima služe sveštenici. Bogovi se prikazuju kipovima a religiozni motivi prisutni su u svim oblicima umetnosti. Religija poprima organizovane oblike. Negde u ovom periodu u arheološkim nalazima pojavljuju se žrtvene posude i žrtveni oltari što navodi na zaključak da je u ovo doba počelo organizovano prinošenje žrtvava bogovima. Pismo je bilo slikovno ali prostije nego ono u Egiptu i simboli koji su prikazivali pojedine znake bili su lako prepoznatljivi. Ukupan broj znakova koji je pismo imalo  može se proceniti na 60. Numerološki sistem bio je prenesen na hijerarhiju božanstaba koja je svakom božanstvu pripisivala njegov kosmički broj. Tako se bogu An  pripisivao sveti broj 60, njegovom sinu Enlilu broj 50, Enkiju broj 40, Nergal je bio povezan sa brojem 30, a Ištar je vezivana sa brojem 15.  Svet je prikazivan kao podeljen u tri zasebna sveta gornji, donji i svet mrtvih. Svaka pojedina zajednica zavisila je od naklonosti lokalnog boga koji ih je čuvao od najezdi došljaka, napada susednih nomadskih plemena i prosperiteta. Ipak verovanja u lokalno božanstvo mogla su naglo opasti ukoliko bi zajednica pretrpila poraz jer je konačnu reč ipak uvek vodila vojska. Postojalo je nepisano pravilo da pobednik u slučaju zaposedanja zadržava lokalne bogove. Negde u ovo vreme pojedini kraljevi nakon njihove smrti proglašavali bi se božanstvima i bili poštovani kao bogovi. Takođe iz ovog vremena potiče i običaj da se besmrtnicima naziva jezgro borbenih formacija mesopotamskih formacija. Tako su pojedni vojnici smatrani besmrtnim i samim tim nepobedivim, što je za svoj cilj imalo odvraćanje i štrašenje neprijatelja. Kraljevi su smatrani vrhovnim sveštenicima koji su služili bogovima zaštitnicima grada, a neki od njih smatrani su i samim bogovima ili barem kompozitnim bićima kakav je recimo Gilgameš. Za ovog kralja Uruka smatrano da je dve trećine bog a jednom trećinom čovek. U ovom periodu desio se i biblisiki potop kojim je lista kraljeva podeljena na one pre i na one posle potopa. Smatrano je da je potop izazvalo preterano naseljavanje ljudi (prema Vavilonskim legendama) odnosno idelopoklonstvo i greh (prema hebrejskim tradicijama). Vavilonski izvori navode kralja Zi-sud-da kao poslednjeg pre potopa. 

U vreme koje je neposredno predhodilo potopu počinje i infiltracija semitskih plemena iz pravca Egipta i sa severa u područje između Euftara i Tigrisa. U ovo vreme dolazi do uspona Sumerske države Akad čija kultura i religija će se kasnije infiltrirati u sve Mesopotamske gradove države. Pojedini kraljevi iz ovog perioda počinju sa dizanjem stela na kojima se veličaju njihovi uspesi  koji nam pomažu da otkrijemo da su se pojedine bitke i ratovi vodili pod zaštitom bogova.   

Jedan od ranih religioznih običaja bilo je i sahranjivanje članova kraljevske svite i kraljevske porodice zajedno sa kreljem. Arheološki nalazi pokazuju da je u jednoj od grobnica koja se datira na 2500 godina p.n.e nađeno čak 74 člana porodice koji su dobrovoljno otišli u smrt sa kraljem. Jasno je da do ovakvih masovnih sahrana nije moglo da dolazi u vreme loših godina kada je i ekonomska stabilnost narušena. Pronađena grobnica očigledno je prestavljala neku vrstu prekretnice jer nakon nje nije više bilo znakova dobrovoljnog masovnog sahranjivanja. Evidentno je da je ovaj podzemni svet bio modelovan poput groba. U ranim vremenima ljuddi su verovali da su duhovi mrtvih lebdeli po ili oko mesta pogreba. Zato su bili obezbeđeni „kućama“ da ih štite, na isti način na koji su živi bili zaštićeni u svojim kućama na tlu. Neprijatelji ljudskih duhova bili su zemaljski duhovi. Oružje je bilo položeno pored mretvih u grobu tako da mogu voditi rat protiv demona kada je potrebno. Leševi su takođe bili „začarani“ protiv napada, magiskim i zaštitnim ornamentima koji su nosili živi – ogrlicama, narukvicama, minjđušama... Čak je korištena i boja za lice, verovatno kao čini protiv zlog oka i drugih uticaja. 

Mesopotamija, uopšteno govoreći, predsavlja  oblast izmeću reka Eufrata i Tigrisa u kojoj su nastale prve civilizacije.  Asirija, je bila smeštena na severu Mesopotamije, sa glavnim gradom Ashurom, koja se prostirala sve do grada Nineveh.  Istoriski geografski gledano Sumer se odnosi na južnu oblast delte velikih reka kojom su u toku preaistorije bili obuhvaćeni gradovi Ur, Uruk, i Eridu.  Akkad je bio oblast severno od Sumera koja je obuhvatala oblast oko savremenog Bagdada kao i drevne gradove Vavilon,Kish i Nippur.  

         Politička organizacija ove oblasti može se posmatrati kao niz nezavisnih gradova-država. Sargon od Agada (2371-16 PNE) ujedinio je oblasti Sumera i Akkada.  Naime godine 2340-2284 mesopotamiju su osvojili Akađani i na delu vavilonske teritorije osnovali državu Akad. Akađani u religiozne poredstave uvode sopstvene mitove. Takođe njihov uticaj na razvoj religije i umetnosti mesopotamije je značajan jer se po prvi put značajnije uvode  vizualne predstave pojednih božanstava. Snažno vizualno nastrojeni Akađani su videli bogove na isti način na koji su videli i sebe, i upravo je to bio razlog zbog kojeg su božanstva sve više prikazivana u obliku skulptura i slika što će se kasnije pretvoriti u novi religiozni oblik poznatiji kao obožavanje idola. Po prvi put se jasno izražava i veza između kralja i boga, i pojedni kraljevi nakon života postaju bogovi. Narumsina je zadnji kralj koji je poprimio božansku ulogu.

U Mesopotamiji, čije su rečne doline predstavljale drugu drevnu kolevku civilizacije u zapadnoj Aziji, kralju se nije pripisivala božanska priroda. Sumerski monarsi primali su vladarska ovlašćenja od bogova. Tu ideju kasnije su prihvatili i vavilonski i asirski kraljevi. Kraljevski položaj "dolazio je s neba". Prema sačuvanim zapisima, monarha je birala i postavljala skupština bogova. U trećem milenijumu pre n.e., u doba Sumera, gradsko božanstvo smatrano je vlasnikom grada, a hram je posedovao najveći deo navodnjavane zemlje i starao se o njenom obrađivanju. Ovozemaljski vladar bio je, tako, nadzornik kojem su poverena na upravu božanska imanja. Hram je bio kuća u kojoj je božanstvo prebivalo, hranilo se, oblačilo i primalo vernike. Religiozna osnova kraljevske vlasti u Sumeru očitovala se tokom novogodišnjih svetkovina, kada je narod proslavljao sveto venčanje kralja i boginje grada, koju je predstavljala jedna od sveštenica. Himne kojima je ta ceremonija bivala propraćena neverovatno sliče poeziji biblijske Pesme nad pesmama. Kralj je po svoj prilici predstavljao Dumuzija, boga plodnosti, a sveštenica boginju Inanu. Njihovom gradu ovo sjedinjavanje osiguravalo je napredak, moć i slogu. Tokom uspona Vavilona pod amoritskom dinastijom, čiji je najčuveniji predstavnik bio veliki zakonodavac Hamurabi (1728–1686. pre n.e.), izmenili su se odnosi između hrama i prestola. Mada je kraljevski položaj i dalje bio božanska institucija, a ličnost vladara različita od ličnosti običnih smrtnika, naglo je počela da slabi pređašnja dominacija kulta hrama u životu grada. Ograničavanje moći sveštenstva dovelo je do neprikosnovene zemaljske vlasti asirskih kraljeva. Poreklo "crnoglavih", kako su sami Sumeri sebe nazivali, nije tačno utvrđeno. Došavši možda sa istoka na samom pragu trećeg hiljadugodišta pre n.e., naselili su ravnu pustinjsku oblast prošaranu močvarama koja se graničila s Persijskim zalivom. Njihov nesemitski jezik bio je najpre zabeležen primitivnim piktogramima. Koristeći glinu kao materijal za pisanje a trščana pera za utiskivanje klinolikih znakova, oni su iz piktograma razvili klinasto pismo, kojim su kasnije beleženi i sumerski i semitski jezici. Vremenom su "crnoglave" preplavili Semiti, koji su u talasima pristizali dolinom Eufrata, ali je doprinos Sumera drevnoj mesapotamskoj kulturi bio ogroman, naročito u mitologiji i religiji. Čak i nakon uspona Vavilona, ideje su se nesmetano prenosile, pošto su sumerski religiozni tekstovi obično bili propraćeni interlinearnim arkadskim prevodom, koji su mogli razumeti i semitski osvajači. Sumerska kosmologija odražavala je nezavisnost ove gradske civilizacije od kiše. Poljoprivreda je cvetala zahvaljujući rečnoj vodi i navodnjavanju. Verovalo se da ta slatka voda stiže iz ogromnog podzemnog spremišta Abzua. Taj činilac prirodnog okruženja uslovio je, možda, pretežno htonični karakter sumerske religije. U njoj su prirodne sile zemlje važnije od sila neba, meseca i zvezda, koje su mnogo prisutnije u semitskim verovanjima. Zemlju je posedovao Enlil, bog grada Nipura i najmoćnije božanstvo u sumerskom panteonu. Za razliku od egipatskog verovanja, u sumerskoj mitologiji bogovi su ljude stvorili da bi sebi mogli pribavljati hleb nasušni. Gradovi su bili osnivani božjim nalogom a podizani oko zigurata – džinovskih humki od opeka sušenih na suncu – na čijim su terasama obitavala božanstva. Prema vavilonskom epu o stvaranju sveta, poznatom kao Enuma eliš, po njegovim prvim rečima "Kada na nebesima", razlog za pojavu čovečanstva takođe je bilo služenje bogovima. Zauzvrat, bogovi su osiguravali svakodnevnu obnovu sveta. Kao i u Egiptu, gde je boginja Mât oličavala pravu ravnotežu svemira, prvi naseljenici Mesapotamije bili su zaokupljeni uređenjem sveta. Druga tema daje tamniji ton mitologiji Sumera i Vavilona – tema titanske borbe zlih sila. Inana mora da se uhvati u koštac s bogom planine Ebeom, Gilgameš sa čudovištem Huvavom u kedrovoj šumi, a Marduk stvara svet od tela Tijamat, strašne zmajevice vodenog haosa. 

Kada su se stanovnici jednog grada-države, počeli upoznavai sa bogovima drugih sumerskih gradova, počeli su raditi na povezivanju različitih božanstava u jedan mythos (mit), slično kao što su to hiljadama godina kasnije učinili Grci i Rimljani. Ponekad se na dva ili tri boga počelo gledati kao na jednog te istog. Najzad je formirana hijerarhija bogova, pa je tako Anu, bog neba, prvobitno gradski bog Uruka, postao vrhovni gospodar svemira. Najbliži rival mu je bio olujni bog vazduha Enlil, koji se obožavao u Nipuru. Veliki bogovi bili su obožavani u hramovima, dok je svaka obitelj posedovala glinene figurice kućnih bogova, koje su držane u posebnoj prostoriji ili škrinji. Sumeri su verovali da su njihovi predaci stvorili zemlju na kojoj oni sada žive, tako što su razdvojili kopno od vode. Prema sumerskom mitu o stvaranju Enuma Elish, svijet je na početku bio u vodenom haosu, čija je majka bila čudovišni zmaj Tiamant. Kada su bogovi (njena deca sa Apsuom, bezdanom) poželjeli da uvedu red u haos, Tiamant je stvorila armiju čudovišta u namjeri da ih uništi. Enlil onda, u samoodbrani, stvori strašne vjetrove, koji uđoše u Tiamantine razjapljene čeljusti i ukočiše je. Enlil tada mačem raspolovi ukočeno Tiamantino telo, te od jednog dijela stvori zemlju, a od drugog nebo. Mlađi bogovi zatim ubiše i Apsua.

U astrološkom sistemu drevnog Vavilona, bog Sunca je bio vladar i glavni bog zodijaka. Svi nebeski ili zvezdani bogovi smatrani su potomcima sunca. Versko učenje najranijih ljudskih zajednica smatralo je da su bogovi manifestacije toplote, vatre i svetlosti koja proizilazi iz sunca. Verovalo se da je bog Sunca izvor svega, a svi ostali bogovi samo emanacije sunca, ''tijelo njegova tijela.'' Sve manifestacije bogova prirode bile su samo manifestacije jednoga boga, Sunca, čije je obožavanje od strane čoveka bilo u stvarnosti služba božanskom principu.Prema verskoj filozofiji, najranijih mesopotamskih kultura zvezde su kontrolisale rađanje ljudskog roda. Otuda, astrološka nauka tvrdi da interpretira volju zvezdanih bogova. Reč Vaal, koja se tako često zapaža kroz Stari Zavjet, korištena je da opiše Boga. Ona znači ''gospodar'' i u Bibliji to je bilo ime za boga Sunca i proleća. Vladari paganskih naroda često su smatrani inkarnacijama boga Sunca, i da bi se identifikovali sa bogom Sunca oni su prisvajali ime svojega boga kao što je učinio Vavilonski car Nabû-kudurri-uṣur  (Nabukodonoser) ili Jezaveljin otac u 1 Carevima 16:31 koji je uzeo ime  ''Etval'' što znači ''sa Vaalom'' ili ''Vaalov čovjek.'' 

Ime jednog čoveka danas se vezuje za grad Mesopotamski grad državu Ninveu. Mitski osnivač grada Ninveje i prvi ratoborni car koji je proširio sovje granice duž celog poznatog sveta bio je Nevrod. Iako se unutar samih Mesopotamskih religija on nepominje, već se pominje u kasnijim kulturama koje su nasledile Sumersko – Mesopotamsko kulturno nasleđe pregled legendi koje okružuju Nevrodov život mogle bi da nam pomognu kako da shvatimo kako se razvijao pojam božanskog u rano antičko doba tako i da svatimo sam rani antički svet:  

Josif Flavije (Josephus Flavius), drevni jevrejski istoričar, pisao je o Nevrodu  i kako je zaveo svoje savremenike na pobunu protiv Boga, kao i to da je bio prvi koji je učio vještinama masonerije, dok je gradio ''Vavilonsku kulu.'' Iz knjige ''Kompletna djela Flavija Josifa'' čitamo sledeće:

            ''… Dakle Nevrod je taj koji ih je podstakao na takvo nepoštovanje i preziranje Boga. On je bio unuk Hama, sin Noja, smion čovjek, i velike snage u ruci. On ih je ubedio da to ne pripisuju Bogu, kao da su kroz njegova sredstva bili srećni, i verovali su da je njihova vlastita hrabrost ono što je proizvodilo tu sreću. On je takođe postepeno promijenio vladu u tiraniju, ne vidjeći drugoga načina da obrati ljude od straha Božjega osim da ih dovede u stalnu zavisnost o svojoj sili. On je takođe rekao da bi se osvetio Bogu, kad bi imao um da opet prekroji svijet, jer bi sagradio kulu isuviše visoku da bi je vode mogle doseći! I tako bi se on osvetio Bogu za uništenje svojih praotaca!

            Narod je bilo veoma spreman da sledi Nevrodovu namera, a podređivanje Bogu cenilo delom kukavičluka; i oni su sagradili kulu, ne štedeći snagu i nikako ne budući nemarni oko ovoga posla. I s pomoću mnoštva ruku koje su tu bile uposlene, ona je izrasla vrlo visoka, pre nego je to iko mogao očekivati; ali debljina joj je bila tako velika, i ona tako čvrsto izgrađena, da se njena ogromna visina na izgled činila manja nego što je stvarno bila.'' Prema ovom izvoru Nevrod je pokušao da ujedini celi poznati svet svoga vremena u jednu zemlju koja bi bila protiv Boga Ali Bog je želeo da sinovi Nojevi ponovo ispune zemlju razilazeći se i nastanjujući u kolonijama. Ovo bi zadržalo zlo koje je uvijek nastajalo iz velikih gradova. Grad Vavilon bi postao metropola sveta i ujedinio svoje stanovnike pod vladavinom Nevroda. A njegova kula bila bi spomenik čoveku da stoji kao simbol mudrosti njenih graditelja. Izgradnjom grada Vavilona, Nevrod se nadao da će spriječiti ljude da se raseljavaju u kolonije kao što je Gospod namjeravao. Dok su bili usred ove gradnje, kad je kula dosegla visinu koja bi se danas nazvala ''oblakoderom,'' Gospod je ustao protiv toga. U knjizi Postanja 11:3-9 čitamo: ''Pa rekoše među sobom: hajde da pravimo ploče i da ih u vatri pečemo. I bjehu im opeke mesto kamena i smola zemljana mesto kreča. Posle rekoše: hajde da sazidamo grad i kulu, kojoj će vrh biti do neba, da stečemo sebi ime, da se ne bismo rasijali po zemlji. A Gospod siđe da vidi grad i kulu, što zidahu sinovi čovječiji. I reče Gospod: gle, narod jedan, i jedan jezik u svijeh, i to počeše raditi, i neće im smetati ništa da ne urade što su naumili. Hajde da siđemo, i da im pometemo jezik, da ne razumiju jedan drugoga šta govore. Tako ih Gospod rasu odande po svoj zemlji, te ne sazidaše grada. Zato se prozva Vavilon, jer ondje pomete Gospod jezik cijele zemlje, i odande ih rasu Gospod po svoj zemlji.''

            Nevrod, je prema istom izvoru takođe sagradio  i Nineviju. Bio je obožavan od njenih ranih žitelja pod svojim božanskim imenom ''Ninus.'' On je bio prvi koji je podstakao ljude da ratuju protiv svojih suseda nakon što je pometnja jezika rasijala rane Nojeve potomke po zemlji. Trogas Pompejus (Trogas Pompeius), koji je pisao o Ninusu, konstatuje da je prvi kralj Ninevije naveo narod da ratuje protiv samoga sebe. Aleksandar Hislop je kompilovao ovu tvrdnju koju je napisao Trogas Pompejus, drevni istoričar, u svojoj knjizi ''Dva Vavilona'': “'Ninus, kralj Asiraca, kaže Trogas Pompejus u Justinovom sažetku, 'pre svega je promijenio zadovoljnu umerenost drevnih manira, podstakavši je novom strašću, željom za osvajanjem. On je bio prvi koji je sproveo rat protiv svojih suseda i pokorio sve nacije od Asirije do Libije, pošto oni još nisu bili upoznati sa ratnim vještinama.“

            Hislop nastavlja citirajući drugoga drevnog istoričara Diodor Sikulus (Diodorus Siculus) i pokazuje kako se Trogas Pompejus i Sikulus međusobno slažu: „'Ninus, najstariji od Asirskih kraljeva koji se pominje u istoriji, izvršio je velike akcije. Budući po prirodi ratoborne naravi,  i željan slave koja proizilazi iz viteštva, on je naoružao znatan broj mladih ljudi koji su bili hrabri i krjepki poput njega, obučavao ih dugo vremena kroz radne vežbe i teškoće, i na taj način ih prilagodio podnošenju napora rata, i suočavanju sa opasnošću sa neustrašivošću.“ Nevrod (Ninus) je bio slavljen u Nineviji, koju je sagradio, kao bog rata, i njegovi epovi kao lovca, ratnika, i njegova smrt bili su kasnije oponašani u asirskim, vavilonskim, egipatskim, grčkim, rimskim i indiskim misterijama. Njegovo  egipatsko  ime  bilo je Oziris. Rimljani su ga takođe obožavali kao Marsa (što znači ''Pobunjenik''), Nevrodovo drevno vavilonsko ime je Merodah, koje znači ''biti smion, ili buniti se.'' O Tamouzovoj smrti isti izvor navodi: ''Kad je ovaj lažni prorok po imenu Tamuz propovijedao nekom kralju da bi trebao obožavati sedam zvijezda i dvanaest znakova zodijaka, taj kralj je naredio da se on preda na strašnu smrt. U noći njegove smrti svi su se likovi sabrali sa krajeva zemaljskih u vavilonskom hramu, kraj velikog zlatnog lika Sunca, koji je bio obješen između neba i zemlje. Taj lik se oborio na sred hrama, a tako su učinili i likovi oko njega, što je bilo u vezi sa svim onim što se dogodilo Tamuzu. Likovi su plakali i jadikovali cijele noći, i zatim se ujutro razbježali, svaki k svome vlastitom hramu, do krajeva zemaljskih. I otuda je nastao običaj da se svake godine na prvi dan mjeseca tamuza nariče i plače za Tamuzom.''

            Kod Ninevije, Osten H. Lejard, iz Britanskog muzeja, otkrio je drevni grad i pronašao preko 25.000 pločica koje opisuju drevnu istoriju Asirskog carstva. Lejard je našao zapise o Nineviji koji kažu da je Ninus bio taj koji je sazidao grad. Sama riječ ''Ninevija'' znači ''Stanište Ninusa.'' Ali otkriveno je da je ime Ninus bilo samo božansko ime kojim su drevni Asirci nazivali Nevroda, sčim se slažu i navodi iz  Biblije koji  kažu da je Nevrod bio osnivač Ninevije (Postanje 10:11). Za Nevroda (Ninusa) se kaže da je bio ubijen, prema tim zapisima, ali njegov ''duh'' je postao besmrtan i otplovio ka Suncu, i on je postao ''Beelsamon,'' ''Gospodar Neba.''

Vavilonjani su učili da sudbina svega zavisi o nebu. Ovaj drevni narod, verovao je da svaki smrtnik, poput bogova, ima svoju vlastitu zvezdu na nebu.  Postojalo je verovanje da njihovi bogovi nastanjuju planete koje su nazivali domovima bogova. Tako se verovalo se da je Saturn (rimski bog žetve) zvjezdani bog. Stefan je rekao da su drevni Izraelci u svom otpadništvu obožavali boga pod imenom Remfan. ''I primiste šator Molohov, i zvijezdu boga svojega Remfana, kipove koje  načiniste  da im se molite; i preseliću vas dalje od Vavilona.'' Dela 7:43

Sumerski bog Enlil, poznat i pod imenom Elil, pretrpeo je prilično zloćudan preobražaj u asirsko–vavilonskom panteonu, pri čemu je bila naglašena njegova zastrašujuća moć upravljanja atmosferskim prilikama. On je bio "divlji bik", uragan i vinovnik potopa koji je trebalo da uništi čovečanstvo. Nasuprot izolovanoj civilizaciji Nila, istorijsko iskustvo stanovnika dolina Tigra i Eufrata bilo je burno i puno mena. Invazije stranih naroda i unutrašnji sukobi isprepleli su se s neujednačenim tokom tih dveju velikih reka, izgradivši mitološko viđenje sveta prema kojem je kosmička borba bila jednako značajna kao i božansko uređenje svemira. Ipak, ideja kosmičke bitke protiv zlih sila ili čudovišnih bića u asirsko–vavilonskim legendama bledi u poređenju s tadašnjim persijskim verovanjem u strogo dvojstvo dobra i zla, svetlosti i tame, anđelâ i đavolâ. Na Iranskoj visoravni, prorok Zaratustra, ili Zoroaster (oko 628–551 pre n.e.), odbacivao je uobičajeno mitološko tumačenje prema kojem dobro i zlo ishode iz zajedničkog izvora bića, koje nadilazi i miri sve suprotnosti. Ovo jedinstveno preoblikovanje mita uticalo je ne samo na Persijance već i na stanovnike Mesapotamije i Hanana. Nakon što je Vavilon pao pod Kirovu vlast 539. pre n.e., zapadna Azija priključena je Persijskom carstvu.

Prema jednoj od Vavilonskih legendi (2027-2003 p.n.e) Nana je zaklinjao bogove da spasu Ur. Pošto je celokupna oblast Mesopotamije bila lako dostupna mitovi i legende su se lako mogli širiti periodičnim migracijama stočara nomada kao i čestim propratnim pojavama vezanim za česte ratove između gradova država koji su se obavezno završavali odvođenjem u zatočeništvo pobeđene vojske. Zahvaljujući ovim činjenicama mnoga Sumeranska božanstva postala su i Vavilonska i Akkadska. Iako su imali različita nacionalna imena ovi kultovi bogova zaštitnika gradova uglavnom su zadržavali sve druge inherentne osobime izvornih kultova a naročito mitove i legende kao i hierarhisku strukturu koja se tokom vremena sporo menjala. Ipak promene u hierarhiskoj organizaciji panteona obavezno su bile posledica jačanja ili slabljenja pojedinih gradova država. Tako da kada bi neki grad preovladao celokupnim prostorom mesopotamije ili čak širim područjem često nazivanim i plodni luk lokalni bog morao je da se uzdigne do vrhovnog božanstva panteona. Ovo je posebno izraženo u slučaju Vavilona čiji se bog Marduk od potpuno neutralnog božanstva u jednom trenutku uzdihao do vrhovnog boga kojem su svi ostali nacionalni bogovi morali dolaziti da iskaču poštovanje barem jednom godišnje za vreme festivala. Da predhodna rečenica nebi nekoga zbunila ili dovela u nedoumicu neophodno ju je pojasniti, naime za vreme festivala nove godine u Vavilon su donošene Skulpture/Idoli drugih bogova za koje su narodi plodnog luka smatrali da su bogovi koji su krenuli na skupštinu besmrtnika koja se odigravala pred kućom (hramom) vrhovnog boćanstva. Tako su nošeni na lećima ljudi ili stoke i dovoženi brodovima ostali bogovi dolazili da ukažu čast i poštovanje bogu Marduku koji je bio zaštitnik Vavilona. Iako se ova praksa hodočašća zadržala dosta dugo, praktično sve do pojave Islama ona je danas neshvatljiva i daleka modernim generacijama. Današnja hodočašća iako se vrše tako što se posećuju bitna mesta iz života boga ili proroka u svojoj suštini predstavljaju duhovna i spiritualna putovanja kojima se hodočasnik pribličava bogu dok su prehistoriska putovanja hodočasnika i njihovih bogova pre mogla opisati kao politički (poslovni,vojni) samit na kojem bi se pored religioznih pitanja o kojima su raspravljali isključivo bogovi u kući bogova raspravljalo i o preraspodeli svetovne moći između kraljeva vođa karavana.   

Sledeća tabela pokazuje uporedno imena Sumeriskih i Vavilonskih bogova. 

       Sumerisko ime                   Vavilonsko Ime

       Na                                    Anu

       Ki/Ninhursag                    Aruru, Mammi

       Enlil                                  Ellil

       Enki                                  Ea

       Nanna                               Sin

       Inanna                               Ištar

       Utu                                   Shamash

       Ninlil                                 Mullitu, Mylitta

Ovo nije  jednoznačna veza.  Sumeriska i Vavilonska imena pojavljuju se istovremeno u Vavilonskim dokumentima često ukazujuči na isti entitet. 

1230. godine kralj Hamurabi je objavio svoj Hamurabijev zakonik. Iz sadržaja samog zakonika znamo da Hamurabijeva namera nije bila da u potpunosti uredi pravnu regulativu već da sprovede socijalnu reformu. Zakonik je zasnovan na principu “oko za oko, zub za zub” Preda je istorija zapamtila Hamurabija kao “dobrog kralja” koji je časno postupa sa svojim podanicima i pobeđenim neprijateljima starosedioci Vavilona počeli su da ga oslikavaju kao božijeg sina koji direktno od boga dobija svoj zakonik. Tako se na jednoj steli iz 1230. godine p.n.e. Hamurabi prima zakonik od boga Šamaša, dok se na jednoj drugoj steli iz kasnijeg perioda prikazuje kako kleči pred oltarom boga Nusku. Interesantna je i legenda po kojoj Vavilonski kralj Hamurabi na stubu na kojem su zabeleženi njegovi sopstveni zakoni, priziva ljutitog Enlila da kazni neposlušne.

Iz vremena Elamita ostali su sačuvani reljevi koji prikazuju bradatog boga i boginju koja drži vedro sa vodom života za koje se smatra da su povezani sa rajskim rekama. 

Prvobitno prikazivanje nadprirodnih kompozitnih bića prvobitno je bilo namenjeno veličanju kraljeve slave i zastrašivanju podanika i emisara koji bi dolazali u kraljevsku palatu. Tako naprimer vrata prestone dvorane u Nimrudu iz 9 veka p.n.e. Čuvaju dva krilata bika sa ljudskim glavama u natprirodnoj veličini. Kipovi čuvari vrata na kraju debelih zidova imaju prvenstveno ulogu zastrašivanja pa tek onda veličanja samog kralja. Njihovo lice je najčešće ljudsko, dok je telo kombinacija čoveka i bika, uvek okrenuto ka posetiocu koji se približava. Kad bi posetilac skroz prišao video bi kompletno telo. Krilati bik “lumasu” bio je jedan od prvih božijih stvorova koji su imali moć nad ljudima i mogli da ih ubijaju. Bogovi bi ih stvarali i slali u svet kada bi želeli nečiju smrt. Primer kako krilati bik preti čoveku možemo da nađemo u epu o Gilgamešu gde Ištar traži od svog oca da joj stvori krilatog bika da ubije Gilgameša. Iako za to nema adekvatnih arheoloških dokaza vrlo je verovatno da su krilati bikovi bili neka vrsta preteče drugim kompozitnim bićima koja su se povezivala sa bogovima i bila smatrana njihovim sinovima i izvršiocima njihovih naredbi. Pošto im je funkcija ista za krilate bikove možemo pretpostaviti da su neka vrsta preteče anđela (barem onih koji su povezani sa smrću i uništenjem). U drugoj tvrđavi ulazna vrata prestone dvorane nalazila su se na kraju dugačkog hodnika u kojem su se nalazili kip Gilgameša kako savladava lava kao i niz kompozitnih bića među kojima veći deo njih ima lice čoveka. Vremenom su ova bića zamenjivana bićima sa izrazitijim antropomorfnim oblicima a na kraju su zamenjena sa krilatim ljudima. Ovaj niz kasnije bi se nastavljao slikama i reljefima koji su prikazivali kraljeve pobede i scene iz lova. Priču o borbi sa čudovištem, možemo naći u sumerskom Epu o Gilgamešu, koji je poslužio kao podloga akadskih verzija, pa i čuvene poeme O onome koji sve vidi. Smatra se da su sumerske pesme o junaku Gilgamešu nastale tokom prve polovine trećeg milenijuma pre n. e., premda su sačuvani zapisi nešto kasniji. O borbi Gilgameša i njegovog roba (po akadskoj verziji, pobratima) Enkidua sa čudovištem Huvavom (po akadskoj verziji, Hubabom) govori se u sumerskoj epskoj pesmi Žrec je Gori Besmrtnikovoj i u akadskoj starovavilonskoj poemi. U sumerskom odlomku reč je samo o tome kako su Gilgameš i Enkidu, uz pomoć čarolija, ubili čudovište koje je bog Enlil (akadski Elil) postavio da čuva kedrovu šumu. Zbog toga se Enlil razgnevio na Gilgameša. Arhetipski odnos Gilgameša, koji podseća na gromovnika i predstavlja načelo dobra i reda, i Huvave, kao predstavnika zmijskog, zlog i haotičnog, jasno se izražava u stihovima:

Huvavin lik je poput zmije što se sklupčala u vinogradu! Kao plamenom što žeže, Gilgameš mu opali ćušku! Uz borbu drugova sa Hubabom, koja se završava njihovom pobedom nad čuvarom kedrove šume, u akadskoj poemi razljućeni bogovi, a naročito Hubabin pokrovitelj Elil, kažnjavaju Enkidua bolešću i smrću. U sumerskoj mitologiji Gilgameš se pojavljuje kao heroj, legendarni kralj Uruka koji traga za besmrtnošću a pronalazi mudrost. Vavilonska verzija mita opisuje Gilgamešov put na dno velikog mora kako bi pronašao biljku koja daje večan život. Kada je zadatak bio obavljen, Gilgameš je na putu kući zastao da se okupa u izvoru, što je iskoristila zmija da ukrade i pojede travku. Vidjevši kako zmija menja kožu i ponovo postaje mlada, Gilgameš je shvatio da je starenje ljudska neizbežna sudbina. Još jedan tragač za večnim životom bio je Adapa, ribar, kojem je Ea  bog voda, podario veliku mudrost. Drugi bogovi bili su ljubomorni na njegovo znanje i pozvali su ga na nebo. Ea ga je upozorio da ništa ne jede i ne pije dok boravi tamo. Anu, bog neba, mu je ponudio vodu i hleb besmrtnosti, da Adapa, budući da već zna mnoge božanske tajne, i sam postane bog. Adapa je međutim, poslušavši Eu, odbio i vratio se na zemlju da umre, izgubivši tako večne život i za sebe i za čovječanstvo. Ova legenda mogla je poslužiti kao daleki prauzor biblijskoj priči o Adamu i Evi, kao i ostali drevni mesopotamski tekstovi, koji su itekako poslužili piscima biblije u stvaranju monoteizma. Uostalom jedan od najstarijih događaja opisanih u Starom Zavjetu, Potop, u Mesopotamskoj istoriji bio je zapravo lokalna poplava Eufrata i Tigrisa i dogodio se u Sumerskom razdoblju. Sećanje na prirodnu kataklizmu, sačuvalo se u Epu o Gilgamešu, gde se susrećemo sa izvornom (sumerskom) verzijom Noe (Ziusudrom), ili Utnapištumom (u kasnijem Vavilonskom prevodu). Nakon što je preživio potop, bogovi su Utnapištumu podarili besmrtnost i on je postao mudrac, koji je znao gdje raste trava života. 

Vavilonski natpis na jednoj od adadskih stela pokazuju da krilata genija sa vedrima kako čuvaju vodu života. Natpisi na stelama koji veličaju kralja ili božanstvo često su praćeni i pretnjama božijom kaznom za one koji ih oskrnave.

Do uzleta Zorosatreizma  dolazi pod dinastijom Ahemenida, kad Kir dozvoljava praktikovanje kulta vatre, i prinošenje žrtava Ahuramazdi. Iz ovog doba dolazi do reforme najuže kraljeve svide i jedinica koja se nazivala besmrtnici a bila označena tako što su članovi jedinice nosili preko lica crvene maske  dobija svoj konačni oblik. Smeštena uvek u neposredoj blizini kraljeve palate imala je 1000 besmrtnika čiji zadatak je bio da čuvaju kralja koji je bio otelotvorenje boga na zemlji.

Sa druge strane ako pogledamo semitsku istoriju ona u religioznom smislu počinje bogom Balom (Valom) koji je El-ov sin i najviše božanstvo panteona. U Kananskoj i Feničkoj mitologiji njegova periodična smrt i uskrsnuće predstavljaju centralni mit oko kojeg se gradi religija. Sličan mit pojevljuje se i za Bela boga oluje koji vlada zajedno sa svojim sinom Alijanom. Krajem leta dolazi do dvoboja Alijana i Mota u kojem ga Mot ubija. 

Važan momenat u razvoju religiske svesti starih naroda svakako predstavlja i  Abšalomov napad i pobuna protiv oca. Kao što ćemo to kasnije videti duhovi predaka smatrani su za zaštitnike i duhovne vođe ljudi. Tom vremena preci bi se sve više veličali dok njihovi opisi ilibar opisi njihovih dela nebi poprimili mitske razmere. Tada bi se najčešće proglašavali za bogove ili barem za božije manifestacije na zemlji. Ljudima u 2. i 1. milenijumu bilo je prosto nezamislivo nasrnuti na predke naročito ako su oni miljenici bogova. Zato je Abšalomov napad na Davida i preuzimanje prestola protumačeno kao najveći mogući greh. Prema legendi Abšolma je pogubila Davidova vojska kada mu se dugačka kosa zapetljala u grane šume u kojoj je bio opkoljen. Njegov grob koji je podigao ucveljeni otac Car David u dolini Kidon predstvalja mesto na kojem će se oglasiti trube najavljujući staršni sud. Grobni natpis koji je uništen nakon što je grob rekonstruisan glasio je: “ovde će odjeknuti trube da sude Abšolmu i onima koji se pobune protiv volje (religije) svojih  otaca” Ovo je i mesto koje se vezuje za hrišćanske i judejske predstave pakla i strašnog suda.  

            Na kraju ovog najosnovnijeg istoriskog pregleda treba spomenuti i kralja Asurnasirpal II (884-859. p.n.e.) koji je podigao više hramova koji su se nalazili u neposrednoj blizini njegovog dvoraca. On je graditelji i Esangilina grama u Vavilonu i osnivač vavilonske biblioteke u kojoj je na oko 2500 svitaka bilo zapisano versko i okultno znanje vavilonaca. Većina religioznih tekstova iz ovog perioda bila je čuvana u ovoj biblioteci koja je zajedno sa Aleksandriskom bibliotekom predstavljala najveću riznicu znanja starog sveta. Uništavanjem obe biblioteke nestala su mnoga znanja vezana za religiozne predstave i umetnost drevne Mesopotamije.