Yazata
Potčinjeni Amesha Spenta arhanđelima su Yazata ili
Yazads (bukvalno „vredni obožavanja“ ili „božanski“), od kojih ni jedna nije
posebno pomenuta u Zaratustrinim Gatama, ali koje su sve postojale kao božanska
bića ili koncepti u prezoroastrianskim religijama i mitologijama i koja su
ponovo uvedena kao anđeli u mlađim tekstovima Aveste. Zajednički naziv Yazata
sam prethodi Zaratustri, gde je bio sve-obuhvatni izraz koji je primenjivan na
neočekivano (prema tome božansko). Mnoge od pojedinačnih Yazata se jasno
povezuju sa prezoroastrianskim figurama i konceptima, nekima od njih je lako
prepoznati pre-indo-iranska porekla, dok se za
druge veruje da su bili koncepti ili simboli u mitologijama persijskog
Herojskog Doba. Iako sam izraz Yazata prethodi zoroasterianizmu, ono što je
novo bila je hijerarhija kroz koju su ove figure nanovo predstavljene. Nekoliko
Yazads, kao što je Farvadin, igra značajnu ulogu u zoroastrianskoj filozofiji,
dok većina ne. Ponovno uvođenje Yazata bio je verovatni odgovor na potrebe da
se zoroastrianizam učini prihvatljivim pripadnicima starih religija.
Hamkar-i
23 Yazate su namenjene da pomažu Amesha Spenta, a u
ovoj ulozi se zovu Hamkar (bukvalno saradnici). U zoroasterianskom kalendaru
svaki Hamkar ima svoj mesec ili dan u mesecu posvećen njemu. Dea-pa (bukvalno
„stvoritelj..“) Hamkar-a se može smatrati manifestacijom Ahura Mazde,
stvoritelja svega.
|
Yazad
|
Značenje
|
Područje delovanja
|
|
Barzo
|
Uzvišena stanja
|
Kreativnost i inspiracija
|
|
Daham (Dahma Afriti,
Dahman Afrin)
|
Pamet
|
Blagoslov
|
|
Erman (Airyaman)
|
Prijatelj, drug
|
Ozdravljenje
|
|
Hom (Haoma)
|
Eliksir
|
Zdravlje i besmrtnost
|
Burz
Burz
je ime koje se u srednjoj presiji koristilo za označavanje Indo Iranskog
božanstva vode. Burz je takođe poznat u tekstovima iz Aveste i kao Ahura Berezant u Vedskim tekstovima pisanim
na sanskritu i kao Apam Napat. U
Zoroastrijanizmu Burz je Yazad ili kako
to naglašava Avesta: Yazata. Neki verski
učitelji nagoveštavaju mogućnost da je Iranski Apam Napat u sebe inkorrporirao
mnoge osobine ekvivalentne Varuni iz rane Persiske mitologije. Kasnija Persiska
mitologija povezuje Apam Napat sa nekim vojnim aspektima, kao što je gušenje
pobuna i držanje u pokornosti.
Erman-a ne treba pomešati (zameniti) sa Ahriman
(Angra Mainyu u Avestan), značenjem obmanjivač.
Ahura
Ahura je avestanskim jezikom označena klasa
božanstava usvojena od zaratustre od preistorijskoih pre-indo-iranskih
religija. Pojam je verovatno inherentan za persijsku mitologiju gde Ahura ima
isto isto značenje kao i u zoroasterianizmu.
Etimologija i definicija
Termin Ahura je srodan Vedskom Asura, obeležje koje
nastavlja da se koristi i u današnjoj religiji Veda. Oba termina mogu čak imati
ranije pre-indo-evropske korene kao što nagoveštavaju sličnosti sa starim
germanskim Aesir. Vedske Asure se povezuju sa demonskim ili zlim osobinama, ali
u Rigvedi Asure mogu i dalje biti shvaćene kao klasa božanstava bez tako
negativnih konotacija, sa poštovanim članovima kao što su Varuna ili Mitra. U
zoroastrianizmu gde je bitka između dobra i zla odlučujuća karakteristika
religije Ashure su Sveti Dobronamerni a deve su Svete Zlonamerne. Proces kojim
ovim termini dobijaju drugačije značenje ostaje nejasan, ali upotreba Ashura za
opisivanje „dobrih božanstava“ i deva za opisivanje „loših božanstava“ je bila
čvrsto utemeljena, do vremena nastanka Gata, najstarijih i najsvetijih tekstova
Avesta (verovatni savremenici Bramanskog (Brahmana) perioda vedskog Sanskrita).
U najstarijim vedskim tekstovima Asura je korištena da označi stare bogove
predsedavajuće nad moralnim i socijalnim prvobitnog univerzuma, dok su deve
„mladi bogovi“ koje predsedavaju nad prirodom i okruženjem (RigVeda 10.124.3).
U vedskom razlogu stvaranja, neki od
ovih „starijih bogova“ prelaze iznad „mladih bogova“, time spajajući rangove
deva, a preostale Asure bile su prognane u donji svet. Dok je ova razlika
između asura i asura koje su postale, deve očuvana u tekstovima RigVede, u
kasnijim tekstovima, Asura je prosto epitet koji kategoriše sve ne-deve, ili
alternativno one koji se suprotnost devama. Prva Gatha, poput svih Zaratrustrinih stihova reflektuje
nomadsko društvo, prinošenje žrtava od strane vernika devama nebli li se
obezbedila njihova naklonost odnosno zaštita prema stoci, dok ahure čine napore
da je ubiju, zakolju i pojedu kao žrtvu. Za razliku od Vedskog rituala gde
asure i deve nisu prikazane kako se međusobno bore u Zoroastrijanizmu deve se
vide kao uništenje vernika. Sudeći prema sličnostima termina može se
pretpostaviti da protivrečnosti koje postoje između ahuras/asuras i daevas/devas vode poreklo iz protivrečnosti
ranog Indo Iranskog društva. U stihovima koje se pripisuju Zaratrustri, deve
nisu označene kao demoni (kakvim se kasnije prikazuju) već pre kao klasa
“lažnih bogova” ili “pogrešnih bogova” čije će obožavanje odvesti vernika sa
puta pravednosti. U ovim stihovima se ponegde može čak ustostaviti i paralela
između deva i “pogrešnih, lažnih ljudi” koje možemo grubo opisati kao
neprijatelje ili tuđince. U Gatama, koje su bile stvorene od Zaratustre, prorok
pobuđuje svoje sledbenike da ukažu poštovanje samo Ahurama da pruže otpor devama i drugima koji deluju
„po komandi laži“. U Fravaraneh zoroasterski kredo sažet je u Yasna 12.1,
pristalica objavljuje „Ja se predajem obožavanju Mazde, ja sledbenik učenja
Zaratustre, odbacujem deve...“. Ovo uspešno definiše Ahuru definišući ono što
Ahura nije. Najznačajnije
pre-indo-iranske Asure kako navodi RigVeda su agni (Atar u Avesti), soma
(Haoma), mitra (Mithra) i vouruna.
Poslednji nema očigledan ekvivalent u zoroastrianizmu, ali Kuiper veruje
da je vouruna inače bezimen „Otac Asura“ iz rigvede 10.124.3, koji možda u vezi
sa mitra je „istorijski identičan“ sa Ahura Mazdom ili Varunom. Bojs (Boyce) se
ne slaže i izjednačava vouruna sa mitološkim „unukom voda“ , Apam Napat, takođe
poznat kao Ahura Berezant ili Burz Yazad. U Gatama, Zaratrustra ne specificira koja od božanstava (pored Ahura Mazde) smatra Ahurama. Dok je Ahura Mazda „moćni
Ahura“ (Yasna 33.11) Zaratrustra govori i o „premudrom među ostalim Ahurama“
(Yasna 30.9, 31.4) ali ga nikada ne
označava.
U kasnijim tekstovima iz Aveste, posebno u Yastama,
tekstovi su posvećeni pojedinim božanstvima Zoroastrianske hierarhije, gde je
Mitra imenovan kao jedan od Ahura. U Ahmenidskoj eri ikonografija, Mitra,
Anahita i Bega (varuna po Bojsu) su zabelježeni kao Ahure.
Jazata (Yazata)
Yazata – je preinačena forma imenice koja u Avestima
ima u nominativu promenljivu formu yazatom množina yazataŋho. Ove forme se
odnose na Pra-Iranski yazatah u množini yazatahah. U Srednjoj Persiji termin
postaje yazad ili yazd, množina yazdan. Yazata – je originalno pridev izveden
iz usmenog korena yaz- „obožavati, ceniti, poštovati“. Iz istog korena potiče
Avestinska yasna „obožavanje, žrtvovanje, molitva“. Yazata je prema tome „biti
vredan obožavanja“ ili „sveto biće“. Slični termini u drugim jezicima su u
Sanskritu yajati „on obožava, on žrtvuje“, yajata- „vredan obožavanja, sveti“, yajna
„žrtvovanje“.
Mnogi od Yazata datiraju pre Zoroastrianizma gde su
oni bili božanski koncept i gde su Yazate bile sinonim za neobjašnjivo ili
mistično. Mnogi od karaktera imaju ekvivalente u Vedama. Yazate koje su bile
obožavane u Indo-Iranskim religijama kao božanstva bile su podeljene duž linije
između bića u persiji označenih kao divovi ili ahuras sa bićima koja su kasnije
postala kompatibilna sa asuras u Vedama. Doktrinarne modifikacije koje je izveo
Zaratustra zadržale su brojnost ovih bića ali su ih reorganizovale u Svetim
Pismima u striktnu i kompleksnu hijerarhiju pod nadmoći stvoritelja Ahura Mazde.
Prateći Zaratustrino učenje Yazata su redukovani na
poziciju anđela. U njihovoj novoj ulozi oni prevashodno služe kao pomagači i
saradnici (hamkars) Amesha Spenta (velikodušan besmrtni) božanske svetlosti
Ahura Mazde personifikovani kao arhanđeli u zoroastrianizmu. Yazate su zadržale
važnu ulogu i u kulturi zoroastrianizma i persijskoj mitologiji. Mnogi od
Yazata imaju himne Yašts posvećene njima (vidi Aveste), a te Yašts su se
pretvorile u bitan izvor inspiracije Ferdovsi-ma, koji su ih ugradili u mnoge
svoje šanamske (Shahnameh) epove. Imena mnogih dana i meseva bila su posvećena
ovim božanstvima, a ova tradicija je nastavila da postoji i u današnjem
zoroastrijanizmu (zoroastrianistički kalendar) i u zvaničnom nacionalnom
kalendaru Irana. Najpoznatiji od Yazata je Mitra (Mithra) figura koja prethodi
zoroastrianizmu, ali kao Dae-pa-Meher, je jedan od tri hamkars-a Ašura Mazde.
Amesha
Spenta
Amesha Spenta je izraz Avesta jezika za klasu
božanstava/božanskih koncepata u zoroastrianizmu, i bukvalno znači „Blaženi
Besmrtni“ . Kasne srednje persijske varijacije izraza uključuju Ameshaspand i
osobit zoroastriski Mahraspand i Amahraspand. Iako se izraz ne pojavljuje u
Gatama, najsvetiji tekstovi zoroastrianizma i tradicionalno smatrani da su
napisani od samog Zaratustre, reč Spenta se pojavljuje, a znači „unapređujući,
jačajući, blaženi, sveti“ (Bojs (Boyce), 1996). Bojs kreće ka sugestiji da
izraz Amesha Spenta je zapravo „verovatno skovan od samog Zaratustre“ (Bojs,
2002). U ne specifičnoj upotrebi, izraz Amesha Spenta naznačava sva božanstva
koja su unapređivala i jačala stvaranje i sva koja su blažena i sveta. Ne
uključuje samo ahure (izraz koji je u Gatama takođe korišten u množini ali
uključuje samo Ahura Mazdu po imenu), već i sva ostala božanstva na koja je
aludirano u Gatama. U ovom ne-posebno smislu izraza, Amesha Spenta može stoga
biti smatran ekvivalentom izraza Yazata. Ovo značenje je posebno prisutno u
tekstovima post-Sasanidske ere, ali postoje i slučajevi u Avesta gde su
korišteni na ovaj način. U Yasna 1.2 na
primre, Yazata Atar je proglašen za „najaktivnijeg Amesha Spenta“. Čak i u
modernom zoroastrianizmu, izraz je često korišćen u odnosu ka 33 božanstva koja
imaju kalendarska posvećenja ili imaju Yasht posvećen njima. Ovo opšte,
ne-posebno, značenje izraza Amesha Spenta takođe ima ekvivalent u vedskom
Sanskritu Vishva Amrtas, koji je zajednički izraz za sva natprirodna bića
(bukvalno „svi besmtrni“), pa tako uključuje i deve i asure (ashure u Avesta).
U Zaratustrino vreme, izraz deve (daevas) bio je povezan sa „pogrešnim“
božanstvima, ostavljajući samo „prava“ božanstva vrednim odanosti (vere).
Нема коментара:
Постави коментар