Hinduizam

Hinduizam

Hinduizam je drevna azijska religija čiji početci sežu iz razdoblja od 16. do 15. veka pne.  koja je započela svoj razvoj u Indiji, gdje je i danas glavna religija. Indijci, međutim, umesto o Hinduizmu radije govore o vječnom učenju i zakonu (sanātana dharma), jer sam hinduizam daje naglasak na način života više nego na način mišljenja.

Perzijska reč Hindu dolazi od sanskrtske reči sindhu (što znači »indijska rijeka«, rijeka Ind) pa su već u 5. veku p.n.e Perzijanci rečju Hindus imenovali stanovnike indijskog potkontinenta. Rgveda spominje zemlju Indoarijaca kao Sapta Sindhu (zemlja sedam rijeka u severozapadnom delu južne Azije, od kojih je jedna i Ind). To odgovara Hapta Həndu u Avesti, svetom spisu zoroastrizma.

Hinduizam je jedna od najvažnijih svjetskih religija, ne samo zbog procenjenih 700 miliona vernika nego i zbog izrazitog uticaja na mnoge druge svetske religije za vrijeme dugog, neprekinutog razvoja od skoro 3500 godina.  Hinduizam je danas rasprostranjen na prostorima jugoistočne Azije, istočne i južne Afrike, Evrope (uglavnom u Velikoj Britaniji), Amerike i pacifičkih područja sve do ostrva Fidži. Kroz istoriju  indiski swami i gurui imali su mnogo sedbenika, a Hare Krišna pokret danas nalazimo širom Evrope i Amerike.

Osnovna obilježja

 Za razliku od drugih velikih danšnjih religija Hinduizam nema ni osnivača ni proroka. Nema određenu crkvenu ili institucionalizovanu strukturu, ni strogo određen credo. Hinduizam je čvrsto isprepleten s predanjem o zemlji Indiji, njenim društvenim uređenjem i istorijom. Neki teolozi danas smatraju da je hinduizam ustvari „savez kultova i običaja, kolaž ideja i duhovnih težnji“ a ne organizovana religija. Ovu svoju tvrdnju potkrepljuju činjenicom da nepostoji jedinstven osnovni verski pravac. Prema njima moglo bi se postaviti pitanje radi li se o uopšte o jednoj veri ili više vera, jer hinduizam obuhvata  mnogo različitih verovanja i tumačenja:

većina Indusa vjeruje u Boga na ovaj ili onaj način. Svaki Indus može poštovati i moliti se jednom bogu, nekoliko njih ili neizražavati pripadnost nekom božanstvu

neki Indusi vjeruju da poštovanje svih živih bića zahtijeva da budu vegetarijanci, dok za razliku od njih drugi će da bi zadovoljili svoje bogove žrtvovati životinje za vreme hramskih svečanosti

neki obožavaju Šivu, drugi Višnu ili njegove inkarnacije dok se jedan broj Indusa odlučuje da poštuje boginje

stanovnici jednog sela nemaju isto središte vjere, koje će ujediniti seljake i na drugom mjestu

Ipak, i pored brojnih različitosti za hinduizam je karakteristična vera u nizove utelovljenja, seobe duša ili reinkarnaciju i u tome je značajna razlika u poređenju sa svim velikim bliskoistočnim monoteističkim religijama koje čovekov život vide kao jednokratan, mada (neki način) večan, događaj u kojem je naglasak na moralnim odlukama u skladu s Božjim zapovstima, te na konačnom sudu nakon smrti. Indus  misli o toku života kroz mnoge egzistencije. Pojm samsara, ožnačava tok života od rođenja do smrti, a zatim do ponovnog rođenja – životni ciklus.

Povezan s pojmom samsare je pojam karme. Karma doslovno znači „delo“ ili „delatnost“, a zapravo označava zasluge i kricu, odnosno posljedice čovekovih dela u jednom životu. U kojem će se sljedećem utelovljenju duša naći zavisi o njenoj karmi. Indusi veruju da se karma prikuplja i raste, te prenosi kroz mnoga utelovljenja. Neki smatraju da se posljedice ranijih djela ipak daju popraviti pokajanjima i obredima, „odrađivanjem“ kroz nagrade i kazne, pa se na kraju može postići mokša ili „oslobođenje“ od lanca samsare i to kroz odustajanje i odbacivanje svetovnih želja, nakon čega dolazi do oslobađanja od neprekidnog lanca ponovnih rađanja. Za Induse Gang je sveta reka, koja ne napaja samo njihovu zemlju. Naime voda je u Hinduizmu simbol beskonačnog života. Stotine hiljada vernika svakoga dana obredno se kupaju na njezinim obalama. Grad Benares na Gangu smatra se najsvetijim indijskim gradom. Svaki Indus koji umre u Benaresu i čiji se pepeo raspe po Gangu ponovo đe biti rođen ovog puta u višoj emancipaciji.

Istoriski razvoj

Najstariji dokazi  koje posedujemo o razvoju Hinduozma datiraju iz doba neolita u rani harappanski period (oko 5500. do 2600. pne). Najstarija vjerovanja i rituali potiču iz preklasične ere (1500. do 500. pne) poznatiji kao vedska religija. Najstariji hinduistički tekst prema lingvističkim i filološkim dokazima je Rgveda koja se datira u period između (1700. i 1100) pne.

Žrtvena teorija i žrtvena praksa, uz poseban odnos prema pokojnicima, koje su spaljivali na lomačama zajedno sa žrtvenim darovima, te verovanje u očišćenje vatrom i spajanje u smrti sa božanstvom, pogodovali su u Indiji nastanku tradicionalnog shvatanja da je spaljivanje pokojnika čin žrtvovanja čoveka. U jednoj dugoj himni Atharvavede upravo se i opeva spaljivanje pokojnikovog tela kao prinošenje žrtve radi očišćenja njegove duše od svih grehova. U Šatapatha-brahmani govori se o čovekovu žrtvovanju svog „ranijeg“ tela da bi stekao nebeski mir, a u upanišadama se navodi da je i rađanje potomstva i spaljivanje pokojnika žrtvovanje. Međutim, svoj najviši izraz žrtvovanje je dobilo u činu samožrtvo-vanja, čiji je izvor dvojak: shvatanje o kosmogonijskoj žrtvi i njenoj delotvornosti, pri čemu se kao žrtve i samožrtvovaoci pojavljuju i bogovi (Prađapati, Soma) i čovek (Puruša, Načiketa), i kult mrtvih, koji se ispoljavao naročito u darivanju pokojnika, žrtvovanju u njegovu čast i prinošenju raznovrsnih priloga kojima kao da je trebalo obezbe-diti njegov budući opstanak. Samožrtvovanje boga-stvoritelja već se u starijoj vedskoj književnosti tumači kao osobita svežrtva. Tako se u jednoj himni Rigvede kaže o Višvakarmanu:

Sam na žrtvu tijelo pruži, za napredak!

Stvoritelju svega što prinosom bujaš sebi nebo i zemlju na žrtvu prinesi!

Samoubistvo iz verskih razloga verovatno potiče iz ideje o „puruša-medhi“, poznate u starom arijskom društvu. U Šatapatha-brahrnani Gospodar stvaranja prineo je sebe na žrtvu bogovima, a zatim žrtvovao čoveka, koji je prvi u nizu pet žrtvenih životinja: čovek — konj — bik — ovan — jarac. Versko samoubistvo vršilo se različno, ali je najviše bilo cenjeno samospaljivanje, koje je arijskog porekla, i samoutapanje, koje se oslanjalo na obrednu praksu prearijskog stanovništva. Prema induskim shvatanjima, naročita ceremonija posvećenja prinosioca žrtve (diksha), koja je obuhvatala potpuno predavanje bogu, samo-posvećenje bogu, u stvari je označavala samoubistvo u božje ime „Dikšu“ vrše oni koji se utapaju u svetim rekama za vreme hodočašća o verskim praznicima, bacaju pod hramovske kočije ili spaljuju na lomači. Zastupnici novih verskih učenja u vreme stvaranja upanišada počeli su da osuđuju verska samoubistva isto kao i krvne žrtve. Ali uprkos tome što su se tim samoubistvima suprotstavljali mnogi propovednici i sastavljači zakona i pravnih rasprava, Indusi ideju o samoprinošenju žrtve nisu vekovima odbacili.

Vedsko razdoblje

Većina naučnika i teologa danas se slaže u oceni da je moderni hinduizam nastao iz Veda. Najstarija Rgveda u svom središtu ima obožavanje božanstava kao što su Indra, Varuna i Agni te Soma ritual. Negdje između 1500. i 1200. godine pne (približno se poklapa sa vremenom kad je Mojsije poveo Izraelce iz Egipta) divlja arijska plemena na bojnim su kolima zauzela Indiju, dolazeći sa sjeverozapada. Naselili su se u područje današnjeg Pandžaba, donevši svoj jezik i tradiciju. Zahvaljujući ovome arijevska plemena uveliko su uticala na kulturu i drevne religije starosedilaca, matrijarhalnog društva utemeljenog već u trećem milenijumupre nove ere. Pre nadiranja arijevskih plemena glavna karakteristika religije doline Inda bio je kult plodnosti. Mnoge su životinje smatrali svetima (govedo, kozu, zmiju, krokodila), a postojalo je jedno glavno božanstvo.  Religija arijevskih osvajača potisnula je staru religiju  djelomično asimilirjući neke staroindijske običaje i verovanja. Kao i većina antičkih naroda, arijevska plemena prinosila su žrtve bogovima koji su predstavljali personifikovane  prirodne sile. Iako ostaje bez jasnog istoriskog dokaza veruje se da su osvajači u indiju doneli i svoj jezik iz kojeg će ubrzo zatim nastati i sanskrit. Taj period ranog hinduizma naziva se još i vedskom religijom. Vede (vid znači „znati“), su religijski tekstovi nastali oko 800. godine pne i predstavljaju glavni izvor poznavanja izvorne vere. Najmoćniji izraz te rane religije je obred, pomno razrađeni ritual kod kojega glavnu riječ vodi sveštenik, brahman. Hijerarhija koja je nastala vršenjem obrednih radnji verovatno je prvi zametak kasnije društvene podele na kaste.

Vede

Dolaskom arijevaca u Indiju je došla i njihova religija koja je tamo našla plodno tlo za dalje širenje. Ipak kako nije postojao jezik vede su se usmeno prenosile nekoliko vekova pre nego što su konačno redigovane i zapisane na sanskritu krajem 6. veka pne. Vede u užem smislu sadrže četiri zbirke stihova (samhita) i proze obrednog, mitološkog i magičnog karaktera:

Rgveda

Samaveda

Jadžurveda

Athervaveda.

Najstarija Rgveda napisana je drevnim oblikom sanskrita sa područja severozapadne Indije. Napisana je verovatno u razdoblju između 1300. i 1000. pne i sadrži 1028 himni s više od deset hiljada strofa. Himne su obično upućene jednom bogu, ali se i drugi bogovi u njima pojavljuju. Najpopularniji bogovi prema Rgvedi su Indra, koji je prikazan kao ratnik koji pobeđuje sile zla i stvara svijet, i Varna koji je vrhovni bog koji upravlja ceremonijalnim obredima i zakonom. Dharma (kosmički red) pod njegovim je nadzorom i on osigurava da ne bude prestupa, kako kosmoloških, tako ljudskih.Ovim zbirkama posle su dodate  Brahmane, koje predstavljaju opsežne komentare i obredne propise. Posljednji dio Vede jest Upanišad („Tajna nauka“), nazivana još i Vedanta. Ovaj deo veda predstavlja proznu zbirku filozofskog i teološkog karaktera. Veda ima izvanredno istorisko i filozofsko značenje, delovi literarnog karaktera, iako malobrojni, ističu se velikom izražajnom snagom i dubinom. Himne Rgvede veoma su važne kako kao najstariji uzorci indoevropskog stiha, tako i kao prve tragove filozofske refleksije. Tako u njima postoji i najraniji izraz o bitku i nebitku, o zakonitosti kosmičkog zbivanja i ograničenom dosegu ljudske spoznaje.